Opracowanie: dr Marcin Kolonko, IMGW-PIB CMM
Widmo Brockenu – charakterystyka.
Raz po raz prasę obiega informacja, że kolejny raz ktoś ujrzał (albo nawet sfotografował) zjawisko zwane od dwóch stuleci widmem Brockenu (ang. Brocken spectre, niem. Brockengespenst). Swoją nazwę zawdzięcza najwyższej górze pasma Harz, leżącej na dawnej granicy między Niemcami wschodnimi i zachodnimi. Góry Harzu (łagodne, z długimi, mało stromymi podejściami) przypominają nieco nasze Góry Izerskie i znane są również z tego, że to właśnie tam słynny Carl Friedrich Gauss wdrażał metodę pomiaru Ziemi z wykorzystaniem triangulacji, kładąc podwaliny pod współczesną geodezję. Na sam Brocken (1142 m npm) wyjeżdża kolej parowa i odwiedzają ją tłumnie wczasowicze z pobliskich miejscowości. Niezbyt daleko, na południowy wschód od gór Harzu znajduje się też uniwersytecka Getynga (Gottingen).
Lokomotywa parowa z wagonami wjeżdżająca na najwyższą górę Harzu – Brocken. Źródło: iStock.
Wróćmy jednak do widma Brockenu. Pojawia się ono, gdy Słońce jest niewysoko nad horyzontem a rzutowany cień górskiego wędrowca trafia na „ekran” złożony z mgły i drobnych kropelek wody zawieszonej w punkcie przeciwsłonecznym. Wędrowiec ma tylko jeden taki punkt, stąd nie może oglądać widma Brockenu innych osób, a jedynie swoje. Widoczny jest dla niego jego własny cień oraz gloria – czyli koncentryczne, barwne pierścienie, które powstają wskutek rozszczepienia (dyfrakcji) światła słonecznego na obserwatorze. Widmo poza górami, czy wysokimi obiektami (jak np. most Golden Gate w San Francisco) oglądać możemy czasem także z samolotu. Warunkiem jest niewielka wysokość Słońca nad horyzontem i odpowiednia pogoda – chmury poniżej obserwatora.
Zasada powstawania widma Brockenu. Źródło: K. Nienartowicz.
W polskich środowiskach górskich widmo Brockenu określane jest także jako mamidło (gdyż rzutowany, daleki cień wydaje się być niewspółmiernie powiększony), a jeden z działaczy Polski międzywojennej, Jan Alfred Szczepański, ukuł przesąd, iż ujrzenie widma w górach sprowadza na śmiałka nieszczęście (śmierć w górach). Jednak trzykrotne „zaliczenie” mamidła odczynia ten „urok”. Są osoby (jak choćby bloger Karol Nienartowicz), które widmo Brockenu dostrzegły dziesiątki razy, i jeszcze je udokumentowały zdjęciami. Zazwyczaj widać je w górach, gdyż tam są sprzyjające warunki do jego powstania i zauważenia. Wspomnianą klątwę śmierci górskiej związaną z ujrzeniem widma cytuje też „Wielka Encyklopedia Tatrzańska” Zofii i Witolda Paryskich.
Gloria wokół lecącego samolotu. Źródło: Reeftraveler.
Gloria jest nieco różnym zjawiskiem od wieńca, otacza ją często biała tęcza (jeśli mgła jest blisko). Pochodzi od przechłodzonych kropel wody w chmurach, o rozmiarach kilkunastu mikrometrów (milionowych części metra). Gloria powstaje bezpośrednio przy rozproszeniu światła do tyłu (M. Minnaert). Światło od glorii jest silnie spolaryzowane, a zewnętrzne jej pierścienie są wyraźnie jaśniejsze. Jest to zjawisko czysto optyczne, można je też zasymulować w świetle reflektorów samochodowych, czy latarni ulicznych. Na podstawie zdjęcia glorii z samolotu można stwierdzić, w której jego części siedział autor zdjęcia – aureola jest wycentrowana na fotografującym.
Rzutowanie cienia obserwatora w świetle reflektorów samochodu pozwala „zasymulować” naturę zjawiska widma Brockenu. Źródło: Bob Blaylock, Wikipedia.
Można by rzec, że widmo Brockenu jest zjawiskiem z pogranicza meteorologii, optyki, geografii i świata gór – z uwagi na konteksty leżące w tych właśnie dziedzinach działalności ludzkiej. Co do samej klątwy, to oczywiście bardziej niebezpieczne w górach (zwłaszcza w Tatrach) jest przeszacowanie swoich możliwości kondycyjnych, ubiór nie dostosowany do warunków, niewystarczająca ilość napojów, czy przekraczające możliwości trudności techniczne na szlaku (choćby Orlej Perci, ale i np. na słowackiej Czerwonej Ławce). Na pewno wybierając się na całodniową wycieczkę w góry warto sprawdzić ostrzeżenia i prognozę synoptyczną pogody na najbliższe godziny oraz w miarę możliwości korzystać z numerycznych modeli pogody IMGW-PIB.
Na zdjęciu wykonanym z Golden Gate widoczne są kolejne pierścienie glorii. Źródło: Brocken in a glory.
Bibliografia:
- Witold i Zofia Paryscy, „Wielka Encyklopedia Tatrzańska”.
- M. Minnaert „Światło i barwa w przyrodzie”.
- Karol Nienartowicz „Widmo Brockenu w górach”.
- iStock, Wikipedia polska i angielska.
- „Astronomy”, „Sky and Telescope” – wydania internetowe.
