Opracowanie: dr Marcin Kolonko, IMGW-PIB CMM
Na przełomie lipca i sierpnia promieniują dwa roje meteorów. Jeden jest mniej znany, związany z gwiazdozbiorem Wodnika (Aquarius), a drugi – słynne Perseidy (od gwiazdozbioru Perseusza). Ich maksima przypadają odpowiednio na 30 lipca i noc z 12 na 13 sierpnia, ale mogą być obserwowane na 2 tygodnie przed i po tych datach. Wiąże się to z tym, że roje te są już mocno rozproszone i nie poruszają się dokładnie tak samo, jak ich macierzyste komety-progenitorzy (w przypadku Akwarydów jest to zespół komet i asteroid 96P/Machholz Complex a Perseidów – kometa 109P/Swift-Tuttle).
Kometa Machholza odkryta przez Dona Machholza, w maju 1986 roku. Zdjęcie z 2007 roku. Źródło: NASA/Wikimedia Commons, sonda STEREO.
Rozpraszanie roju względem pierwotnego toru komety (a co za tym idzie, rozmywanie maksimum występowania związanego z nią roju meteorów) jest wywołane oddziaływaniami grawitacyjnymi większych ciał niebieskich – planet i (w mniejszym stopniu) planetoid. Również, sama ewolucja komety i sposób jej odparowywania i rozpadu wpływa na późniejszą charakterystykę roju.
Pojedynczy meteor i obłoki Drogi Mlecznej w ujęciu z 11 sierpnia 2021. Źródło: James Reynolds, EarthSky Community Photos.
Delta Akwarydów spodziewamy się między 18 lipca a 21 sierpnia. ZHR (Zenithal Hourly Rate, czyli zenitalna liczba meteorów na godzinę – określająca, jak intensywny byłby rój, gdyby jego radiant leżał w zenicie) wynosi około 15-20. Sprzyjającym czynnikiem jest faza Księżyca, która umożliwia obserwacje roju w drugiej połowie nocy. Średnia prędkość meteorów wynosi 41 km/s, są to więc meteory średnio szybkie.
Fotografia bolidu z radiantem w Perseuszu. Źródło: Siarakduz – praca własna.
Kometa 96P/Machholz obiega Słońce z okresem 5,3 roku i zbliża się (w swoim peryhelium) do Słońca bardziej niż Merkury. To powoduje, że i rój jest poddany ogrzewaniu, nawet do 1000 stopni Kelwina. Badania wykazały, że odłamki komety stanowiące rój Akwarydów opuściły swoje ciało macierzyste około 20000 lat temu.
Gwiazdozbiór Perseusza umiejscowiony na północnym niebie. Źródło i spolszczenie: Blueshade.
Jak odróżnić Akwarydy od Perseidów? Głównie po punkcie (radiancie), z którego zdają się rozbiegać. Akwarydy (tu odsyłam Czytelnika do mapy nieba) mają swój radiant w pobliżu gwiazdy delta Wodnika, a radiant Perseidów leży wyżej – i dla obserwatora na naszej szerokości geograficznej (50 stopni N) jest dłużej widoczny nad horyzontem. Teoretycznie możliwa jest sytuacja, w której dwa meteory – jeden z roju Akwarydów a drugi z Perseidów – przetną swoje tory. W przypadku meteorów z pojedynczego roju jest to niemożliwe.
Wyznaczanie położenia radiantu roju na podstawie obserwacji minimum 2 meteorów (przedłużeń ich śladów). Źródło: Brocken Inaglory Anton.
O Perseidach pisano już w Akademii CMM rok wcześniej https://cmm.imgw.pl/?p=16158. Są jednym z najbardziej regularnych rojów meteorów, chętnie obserwowanym (w lecie noce są stosunkowo ciepłe, co daje im fory przed równie intensywnymi, listopadowymi Leonidami) i fotografowanym. Ich zenitalna liczba godzina oscyluje wokół 100. Szczyt aktywności przypada między 9 a 14 sierpnia.
Przesuwanie się radiantu roju Perseidów z 2009 r. – wynika ze zmiany położenia Ziemi względem głównego skupiska roju meteorów. Źródło: Puchatech K. – praca własna.
Oprócz prędkości wpadania w atmosferę Ziemi rój charakteryzuje także częstość występowania bolidów – bardzo jasnych, krótko świecących meteorów, po których czasem przez kilkanaście sekund utrzymuje się świecący ślad. Do wywołania meteoru wystarczy bryłka materii wielkości kilkunastu milimetrów. Natomiast ciała o większych rozmiarach, które potrafią dość długo przedzierać się przez atmosferę zanim ostatecznie się rozpadną nazywane są bolidami. Niejednokrotnie oprócz trwających kilka sekund lub dłużej (zależnie od masy obiektu) gwałtownych pojaśnień i rozbłysków towarzyszą im także efekty dźwiękowe.
Zachęcamy do obserwacji nocnego nieba, a tym wszystkim którym uda się zaobserwować „spadające gwiazdy” i pomyślą życzenie niech się one spełniają.
